از مسائلی که در زمان کنونی در سطوح متوسط نظام جمهوری اسلامی رواج فراوان پیدا کرده و هرکسی به خود اجازه میدهد در آن میدان وارد شود، تحلیلهای سیاسی، اجتماعی و نظامی و مانند آن است که متاسفانه بسیاری از آنان از مرز ادب و اصول اخلاقی اسلامی و نیز قواعد و راه و رسم منطقی بیرون است، آنچنانکه بر پایه مقدمات غلط، دروغ، استفاده از جدل، قیاس و مغالطه گاهی کاه را کوه جلوه میدهند و آب را سراب و سراب را آب مینمایانند، آبرو میبرند، حکم تکفیر و تفسیق صادر می کنند و در آن حال از حکم خدا و پیامبر صلی الله علیه وآله غافل شده و عالَم قبر و قیامت را نیز از یاد می برند؛ درحالی که یک تحلیلگر در هرگونه تحلیل و بررسی باید از این شرایط برخوردار باشد:

1. توانایی علمی و اگاهی لازم از مواد و مقدمات موضوع سخن.
2. استفاده از مقدمات درست و ثابت شده و پرهیز از مقدمات دروغ، ثابت نشده و شایعات.
3. آشنایی به اصول منطق ارسطویی [برهان، جدل، مغالطه، قیاس، استقراء] و به کار گیری درست آنها.
4. آشنایی به اصول اخلاقی و احکام شرعی مربوط به مورد تحلیل [از راه اجتهاد درست (که فعلا در میان تحلیلگران در حکم معدوم است) و یا از راه تقلید دقیق از مرجع فقهی شایسته].
5. برخورداری از ایمان و اعتقاد سالم و نیرومند و رعایت تقوا و خداترسی.
6. اندیشیدن در پیامدهای دنیایی و آخرتی تحلیل.
7. تهی کردن خود از حب و بغضهای شخصی، جناحی، حزبی، نژادی، قومی و جز آن.

اینها را گفتم، زیرا تحلیلگر اگرچه عنوان و منصب قضاوت را ندارد، ولی – بدون هیچ فرقی – حکم قاضی را دارد و در آخر تحلیل خود حکمی را در مورد شخص یا اشخاص و یا حزب و احزابی صادر میکند، بلکه حکم تحلیلگر اگر درست نباشد از حکم غلط قاضی خطرناکتر و پیامد آن ناگوارتر است، زیرا اغلب قضات در اغلب موارد حکم خود را علنی بیان نمیکنند، بلکه تنها به مجرم و شاکی و مجریان دستگاه قضائی ابلاغ میکنند؛ ولی تحلیلگر حکم خود را به صورت سخنرانی در میان جمع فراوان و یا مقاله تحلیلی برای خوانندگان فراوان ارایه میدهد و گاهی از طریق رسانه های مجازی ماندگار میشود. از اینرو بر او لازم است آیات قرآن، روایات ائمه طاهرین علیهم السلام و فتوای فقیهان در مورد شرایط حکم و حاکم را مطالعه و مورد توجه دقیق خود قرار بدهد:

خدا نیز میفرماید: «اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، چون براى جهاد رهسپار شويد نيك تفحص كنيد. و به آن كس كه بر شما سلام گويد، مگوييد كه مؤمن نيستى. شما برخوردارى از زندگى دنيا را مى‏جوييد و حال آنكه غنيمتهاى بسيار نزد خداست. شما پيش از اين چنان بوديد ولى خدا بر شما منت نهاد. پس تفحص كنيد كه خدا بر اعمالتان آگاه است‏».[۱]

و فرمود: «اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، از بسیاری از گمانها بپرهيزيد. زيرا پاره‏اى از گمانها در حد گناه است. و در كارهاى پنهانى يكديگر جست و جو مكنيد. و از يكديگر غيبت مكنيد. آيا هيچ يك از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ پس آن را ناخوش خواهيد داشت. و از خدا بترسيد، زيرا خدا توبه‏پذير و مهربان است‏».[۲]

امام صادق علیه السلام فرمود: «از داوری بپرهیزید، زیرا داوری از آنِ امام دانا به داوری و عادل در میان مسلمانان است، برای پیامیری [مانند پیامبری] یا وصی پیامبر.[۳]

و نیز فرمود: «قاضیها چهار دسته اند، سه دسته در آتشند و یک دسته در بهشت است: مردی که به ستم داوری کند در حالی که میداند، او در آتش است، مردی که به ستم داوری کند درحالی که نمیداند، او در آتش است، مردی که به حق داوری کند درحالی که نمیداند، او در آتش است و مردی که به حق داوری کند در حالی که میداند، او در بهشت است».[۴]

و نیز فرمود: «هر قاضی که میان دو تن داوری کند و در داوری خطا نماید به اندازه بیشتر ار فاصله آسمان به زمین سقوط میکند».[۵]

علی علیه السلام در یکی از سخنرانیهای خود فرمود: «آنچه را که نمیدانید نگویید، زیرا بیشترین حق در چیزی است که آن را نمیپذیرید – تا آنجا که فرمود:- پس در آنچه که چشم درون آن را ندیده و اندیشه و فکر در آن به تکاپو نیفتاده است رای صادر مکن».[۶]

و در حدیث از معصومان علیهم السلام آمده است: «بر شما باد که از پیروی از گمان بپرهیزید، زیرا گمان دروغترین پندارها است، هیچگاه در جستجوی عیب دیگران نباشید، و با دیگران قطع رابطه نگنید، و نسبت به یکدیگر حسادت نورزید، و نام بد بر روی یکدیگر مگذارید، و برای بندگان خدا با یکدیگر برادر باشید».[۷]

امیر المؤمنین علی علیه السلام فرمود: «کار برادرت را به بهترینش توجیه کن، تا آنجا که جز آن بر تو غالب آید، با سخنی که از برادرت صادر شده است تا هنگامی که توجیه خوب برای آن بیابی گمان بد مبر».[۸]

آنچه را ملاحظه کرده اید آیاتی از قران و روایات معصومان علیهم السلام بوده است که باید نصب العین  برای هر داور و قاضی باشد، چه رسما منصب قضاوت را داشته باشد و یا به عنوان تحلیلگر حکمی را علیه فرد یا گروه و حزب صادر نماید، در هر صورت باید خود را برای پاسخگویی برای پس از مرگ خود در پیشگاه خدا آماده کند، آن روزی که در باره آن فرموده است: «روزى كه نه مال سود مى‏دهد و نه فرزندان‏ * مگر آن كس كه با قلبى رسته از شرك نزد خدا بيايد».[۹]

در تفسیر آیه نوشته اند: یعنی قلبی که از شرک و شک و در قولی دیگر از فساد و معاصی سالم باشد و از امام صادق علیه السلام نقل شده است: آن قلبی است که از حبّ دنیا سالم باشد.[۱۰]

این نکته نیز شایسته است مورد توجه قرار بگیرد که دین ما اسلام است و اجازه نمیدهد مانند معاویه در گذشته و یا مانند کمونیستها و گروهک تروریستی داعش در زمان کنونی از هر طرفند خارج از دین برای پیشبرد افکار و احزابمان استفاده نماییم، چیزی که نوع تحلیلگران از آن غفلت دارند و خود را در دائره ای قرار داده اند که فرا سوی و عاقبت کار خود را نمی اندیشند، از مقدمات دروغ، ثابت نشده، تخیلات، توهمات و اتهامات ناروا استفاده میکنند، جدل و قیاس باطل را در تحلیل خود به کار میگیرند، قواعد برهان منطقی را نمیدانند و یا به کار نمیگیرند، از قیاس باطل، جدل ممنوع و مغالطه استفاده میکنند و گاهی بریده ای از سخن مخالف خود را میگیرند و با برداشت نادرست از آن، فرد یا گروه و حزبی را به سر حد کفر، فسق و ضدیت با نظام اسلامی جلوه میدهند، شنوندگان و خوانندگان را به بیراهه میکشانند، زمین سرسبز را شوره زار، بیابان بی آب و علف را چمنزار، نور را نار، بهشت را دوزخ، آب را سراب، سراب را آب خوشگوار معرفی میکنند، در آن حال غافلند از اینکه از پس امروز فردایی است، روزی که خدا فرمود: «از آن خدا است فرمانروایی آسمان و زمین و آن روز که قیامت برپا گردد اهل باطل زیان خواهند دید».[۱۱]

اینگونه تحلیگران جریان زده غرق شده در گرداب تعصبات گروهی و جناحی، غافل از اخلاق و شریعت اسلام با زبان از وهابیت، داعش، ماکیاولیسم و کمونیسم ابراز تنفر میکنند، ولی عملا پای در جای پای انان گذاشته و به آسانی به کفر، گمراهی و فسق مخالفان خود حکم مینمایند.

آن گاه در میابیم که اسلام، اصول اخلاقی و احکام آیین مقدس اسلام تا چه اندازه در میان ما فراموش شده و غریب است که بسان معاویه که علی علیه السلام را خارج از دین و بی نماز معرفی میکرد، برخی از مدعیان دینداری و انقلابیگری در زمان ما وجود دارند که تحلیلهایشان را به سبک معاویه، ابن تیمیه، محمد بن عبد الوهاب، بلکه به سبک ماکیاولیسم و کمونیسم ارایه میدهند، جدا باید بر مظلومیت اسلام و اخلاق قرآنی و اهل بیت علیهم السلام اشک ریخت.

انتظار این است که به جای اینگونه تحلیلهای تفرقه افکنانه و ویرانگر، تحلیلهای مثبت و در راستای وحدت، التیام، یکپارچگی و تشویق به انقلابیگری و تقویت بنیان نظام ارایه گردد، تا افزون بر جلوگیری از ریزشها، رویشها را نتیجه بدهد. انشاء الله.

[۱]. «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا ضَرَبْتُمْ في‏ سَبيلِ اللَّهِ فَتَبَيَّنُوا وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقى‏ إِلَيْكُمُ السَّلامَ لَسْتَ مُؤْمِناً تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَياةِ الدُّنْيا فَعِنْدَ اللَّهِ مَغانِمُ كَثيرَةٌ كَذلِكَ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلُ فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَتَبَيَّنُوا إِنَّ اللَّهَ كانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبيرا». النساء: ۹۴٫

[۲]. «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَ يُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحيمٌ». الحجرات: ۱۲٫

[۳]. «اتقوا الحکومة، فإن الحکومة إنما هی للإمام العالم بالقضاء العادل فی المسلمین، لنبی (کنبی) أو وصی نبی». وسائل الشیعه، ج ۱۸، ص ۷، کتاب القضاء، ابواب صفات القاضی، باب ۲، ح ۳٫

[۴]. «القضاة أربعة ثلاثة في النار وواحد في الجنة: رجل قضى بجور وهو يعلم في النار، ورجل قضى بجور وهو لا يعلم فهو في النار، ورجل قضى بالحق وهو لا يعلم فهو في النار، ورجل قضى بالحق وهو يعلم فهو في الجنة». وسائل الشیعه، ج ۱۸، ص ۱۱، کتاب القضاء، ابواب صفات القاضی، باب ۴، ح ۶٫

[۵]. «أي قاض قضى بين اثنين فأخطأ سقط أبعد من السماء ». وسائل الشیعه، ج ۱۸، ص ۱۹، ابواب صفات القاضی، باب ۵، ح ۴٫

[۶]. «فلا تقولوا ما لا تعرفوان، فإن اکثر الحق فیما تنکرون» الی أن قال: «فلا تستعمل الرأی فیما لا یدرک قعرها البصر، و لا تغلغل الیه الفکر». وسائل الشیعه، ج ۱۸، ص ۱۱۶، ابواب صفات القاضی، باب ۱۲، ح ۱۸٫

[۷]. «إیاکم والظن، فإن الظن أکذب الحدیث، و لا تجسسوا و لا تقاطعوا و لا تحاسدوا و لا تنابزوا، و کونوا عباد الله إخوانا». مجمع البیان، ج ۹، ص ۳۰۵٫

[۸] . «ضع أمر أخيك على أحسنه حتى يأتيك ما يغلبك منه ولا تظنن بكلمة خرجت من أخيك سوء وأنت تجد لها في الخير محملا». فیض کاشانی، الوافی، ج ۵، ص ۵۸۴، حدیث ۲۴۳۳٫

[۹] . «يَوْمَ لا يَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُون‏ * إِلاَّ مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَليم‏». الشعراء: ۸۸ – ۸۹٫

[۱۰] . مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۰۵٫

[۱۱]. «وَ لِلَّهِ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يَوْمَئِذٍ يَخْسَرُ الْمُبْطِلُون‏‏». الجاثیه: ۲۷٫