بسم الله الرحمن الرحیم
هفتم ماه ذی الحجه روز شهادت پنجمین پیشوای مسلمانان امام محمد بن علی باقر العلوم است که در سال ۱۱۴ هجری اتفاق افتاده بود، به این مناسبت نکاتی کوتاه از کتاب «شیعه در منابع اهل سنت» به خوانندگان گرامی تقدیم میگردد:
ذهبى (از پژوهشگران معروف اهل سنت) نوشته است: ابو جعفر باقر، او سيّد، امام محمد بن على بن حسين بن على، علوى، فاطمى، مدنى، فرزند زين العابدين در سال پنجاه و شش، در زمان حيات عايشه و ابو هريره به دنيا آمد… ابو جعفر باقر سيّد بنى هاشم در زمان خود بود.
علم امام باقر(ع)
۱٫ سبط بن جوزى نوشته است: او باقر خوانده شد به خاطر كثرت سجودش [در پيشگاه خدا]، چون سجده پيشانى او را شكافته بود، برخى گفته‏اند به خاطر علم فراوان باقر خوانده شد، جوهرى گفته است: «بقر به معناى توسعه علم است، محمد بن على بن حسين را باقر مى‏گفتند، به خاطر گسترده بودن علم او، شاكر و هادى نيز خوانده مى‏شد»، ابن سعد گفته است: محمد از طبقه سوم از تابعين در مدينه است، او عالم، عابد، مورد وثوق بوده و ائمّه، ابو حنيفه و جز او از او روايت كرده‏اند.
۲٫ از عبداللّه بن عطا نقل شده است كه گفت: من دانشمندان را نديدم كه نزد كسى در دانش به اندازه‏اى كه نزد محمد بن على كوچك مى‏شوند كوچك گردند، من حَكَم [ابن عُيَيْنَه] را ديدم كه نزد او مانند دانش آموز بود.
۳٫ عطا گفته است: من دانشمندان را نديدم كه در حضور كسى احساس كوچكى كنند، جز نزد ابو جعفر، من حَكَم را ديدم كه نزد او مغلوب بود، مقصود او حَكَم بن عُيَيْنَه است كه در زمان خود دانشمندى زبر دست و بزرگ بود.
۴٫ ابن خلكان در باره امام باقر علیه السلام نوشته است: باقر، دانشمند و سيّدى بزرگ بود، از اين جهت او را باقر خوانده‏اند كه «تَبَقَّرَ فِى الْعِلْمِ»؛ يعنى در علم گسترده بود، «تَبَقُّر» به معناى توسّع و گستردگى است، شاعر در باره او سروده است:
اى توسعه دهنده دانش در ميان اهل تقوا
و اى بهترين كسى كه در ميان نسل‏ها تلبيه گفت.
۵٫ ذهبى نوشته است: او يكى از كسانى بود كه ميان علم، عمل، سيادت، شرافت، وثوق و وقار جمع كرده بود و شايستگى خلافت را داشت،… ابو جعفر به «باقر» مشهور شد، از «بَقَرَ الْعِلْمَ»؛ يعنى آن را شكافت و ريشه و اساس و پنهان آن را دانست، ابو جعفر امام مجتهد تلاوت كننده كتاب خدا و داراى جايگاه بزرگ بود.
۶٫ ارزش دانش و معرفت نزد امام باقر علیه السلام به اندازه‏اى بود كه از او نقل شده است كه گفت: «به خدا سوگند كه مرگ يك دانشمند براى ابليس بهتر از مرگ هفتاد عابد است».
امام باقر(ع)، استاد ابوحنيفه
ابوحنيفه پيشواى فقهى مذهب حنفيه از شاگردان مكتب امام باقر علیه السلام شمرده مى‏شود، چنان‏كه مصطفى شكعه از محققان معاصر در شرح حال ابوحنيفه با عنوان «شيوخ ابوحنيفه از اهل بيت» نوشته است: «محمّد باقر – نخستين كسى از اهل بيت كه ابو حنيفه از او كسب دانش كرد – عالم، سيّد جليل، متّصف به اخلاق بيت نبوّت از بزرگوارى، علم، وقار و سيادت برخوردار بود، او به باقر ملقّب شد، زيرا تَبَقَّرَ فِى الْعِلْمِ؛ يعنى: دانش گسترده داشت، امام محمّد باقر[علیه السلام] از جهت پدر و مادر از نسل بيت نبوّت بود».
سلام پيامبر(ص) به امام باقر(ع)
۱٫ موصلى نوشته است: پيامبر صلی الله علیه وآله او را باقر خواند و از طريق جابر سلام خود را به او هديه كرد و به جابر گفت: تو آن اندازه عمر مى‏كنى كه مردى از فرزندان مرا مى‏بينى كه نام او نام من است، دانش را مى‏شكافد، آن‏گاه كه او را ديدى سلام مرا به او برسان».
۲٫ از جابر بن عبداللّه نقل شده است كه نزد ابو جعفر رفت، در حالى كه خردسال بود و به او گفت: «پيامبر صلی الله علیه وآله به تو سلام رسانده است»، از جابر پرسيدند: چگونه پيامبر صلی الله علیه وآله به او سلام رسانده است؟ در پاسخ گفت: من نزد پيامبر صلی الله علیه وآله نشسته بودم، حسين در آغوش او بود، او با حسين بازى مى‏كرد، او صلی الله علیه وآله فرمود: «فرزندى از او به دنيا مى‏آيد كه نام او على است، آن‏گاه كه رستاخيز بر پا گردد منادى ندا مى‏دهد: سيّد العابدين به پا خيزد، پس فرزند او [حسين علیه السلام] به پا مى‏خيزد؛ سپس فرزندى از او [على بن حسين علیه السلام] به دنيا مى‏آيد كه نام او محمّد است، اى جابر آن‏گاه كه او را ديدى سلام مرا به او برسان».
۳٫ از جعفر بن محمد[علیه السلام] نقل شده است كه گفت: پدرم [امام باقر علیه السلام] گفت: جدّم حسين مرا در آغوش خود نشاند و به من گفت: «پيامبر خدا صلی الله علیه وآله به تو سلام رسانده است».
۴٫ از ابان بن تغلب از محمد بن على [امام باقر علیه السلام] نقل شده است كه گفت: جابر بن عبداللّه نزد من آمد و به من گفت: «پيامبر صلی الله علیه وآله به من فرمان داده است تا سلام او را به تو برسانم».
. سير أعلام النبلاء، ج ۴، ص ۴۰۱ و ۴۰۲٫
. ذهبى، تاريخ الاسلام، ج ۷، ص ۴۶۲٫
. تذكرة الخواص، چاپ تهران، ص ۳۳۶٫
. صفة الصفوه، مجلد ۱، ج ۲، ص ۶۴٫
. تذكرة الخواص، چاپ تهران، ص ۳۳۷٫
. يا باقِرَ الْعِلْمِ لأَهْلِ التّقى وَ خَيْرَ مَنْ لَبّى عَلَى الأجْيَلِ وفيات الاعيان، ج ۴، ص ۱۷۴٫ تلبيه: گفتن لبيك براى احرام حج يا عمره را مى‏گويند.
. سير أعلام النبلاء، ج ۴، ص ۴۰۱ و ۴۰۲ و با اختصار در: تاريخ الاسلام، ج ۷، ص ۴۶۳٫
. «وَاللّهِ لَمَوْتُ عالِمٍ أَحَبُّ اِلى اِبْليسَ مِنْ مَوْتِ سَبْعينَ عابِدا». صفة الصفوه، مجلد ۱، ج ۲، ص ۶۳٫
. الائمّة الاربعة، ج ۱، ص ۴۹٫
. «إنَّكَ لتعمر حتّى تدرك رجلاً من أولادى، إسمه إسمى، يَبقُرُ العلمَ بقرا، فاذا رأيته فاقرأه منِّى السلام»، مناقب آل محمّد، ص ۱۱۸٫
. «يا جابِرُ! يُولَدُ مَوْلُودٌ اِسْمُهُ عَلِىٌّ، اِذا كانَ يُومُ الْقِيامَةِ نادى مُنادٍ لِيَقُمْ سَيِّدُ الْعابِدينَ، فَيَقُومُ وَلَدُهُ، ثُمَّ يُولَدُ لَهُ وَلَدٌ اِسْمُهُ مُحَمَّدٌ، فَإنْ أَدْرَكْتَهُ يا جابِرُ فَاقْرَأْهُ مِنِّى السَّلامَ». تذكرة الخواص، چاپ تهران، ص ۳۳۷؛ تاريخ مدينة دمشق، ج ۴۱، ص ۳۷۱؛ كفاية الطالب، فرع فى ذكر الائمة علیهم السلام ، ص ۴۴۸؛ الفصول المهمه، ص ۲۰۲٫
. ذهبى، سير أعلام النبلاء، ج ۴، ص ۴۰۴٫
. ذهبى، سير اعلام النبلاء، ج ۴، ص ۴۰۴٫
(منتشر شده در روزنامه بشیر مازندران ۱۷ / ۵ / ۹۸ شمسی)