(نقدی بر نظریه اجباری کردن نماز و مسجد)

باسمه تعالی

انسان یک مخلوق از مخلوقات فراوان خدا است که آفریدگار او را بر بسیاری از اهل جهان برتری بخشیده است: (وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني‏ آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى‏ كَثيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضيلاً) (إسراء:۷۰) «ما فرزندان آدم را گرامى داشتيم و آنها را در بر و بحر (بر مركب) سوار كرديم و از انواع روزيهاى پاكيزه بهره‏مندشان ساختيم و بر بسيارى از مخلوقاتمان برترى بخشيديم‏».

از اینرو شایسته است که فرزندان آدم علیه السلام به خاطر نعمت ویژه خدا به آنان از او سپاسگزاری کرده و در پیشکاه او فروتنی کرده و با اعمال ویژه او را بندگی نمایند.

به هین سبب در اسلام نماز، روزه و حج راه‌های بندگی در پیشگاه خداوند شمرده شده است.

اهمیت نماز

تردیدی وجود ندارد که نماز از واجبات بسیار مهم عبادی در اسلام است، در قران در ایات متعدد امده است: (َ أَقيمُوا الصَّلاةَ) «نماز را بر پا دارید» و (حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى‏ وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتين‏) (بقره: ۲۳۸) «نمازها و نماز ميانى را پاس داريد و فروتنانه براى خدا به پاخيزيد».

و در باره فایده‌ی نماز نیز فرمود: (أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ) (عنکبوت: ۴۵). «نماز را برپا دار كه نماز از كارهاى زشت و ناروا باز مى‏دارد».

و پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: «اَلصَّلاةُ عَمُودُ الدِّین» (برقی، المحاسن۱: ۲۸۶) «نماز ستون دین است».

و نماز از روی بی میلی را نشانه نفاق دانسته است: (إِنَّ الْمُنافِقينَ يُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ وَ إِذا قامُوا إِلَى الصَّلاةِ قامُوا كُسالى‏ يُراؤُنَ النَّاسَ وَ لا يَذْكُرُونَ اللَّهَ إِلاَّ قَليلا) (نساء: ۱۴۲). «منافقان به خدا نيرنگ مى‏زنند در حالى كه او آنها را فريب مى‏دهد. چون به نماز برخيزند با بى‏ميلى مى‏ايستند، در چشم مردم خودنمايى مى‏كنند و جز اندكى خدا را ياد نمى‏كنند».

اهمیت نماز در پیشگاه خدا به اندازه‌ای است که خدا تاخیر انداختن آن از وقتش را نیز بر نمی‌تابد و هشدار می‌دهند: «فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ * الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ * الَّذِينَ هُمْ يُراؤُنَ * وَ يَمْنَعُونَ الْماعُون‏». (ماعون: ۴ – ۷). «.وای بر نماز گزاران * آنان كه از نماز غافلند * آنان که ریا می‌کنند * و از احسان به ديگران دريغ دارند».

نماز با قصد قربت

بنا براین در وجوب شرعی نماز برای مسلمانان تردیدی وجود ندارد و نشانه انسان مسلمان با نا مسلمان نماز است، با همه این احوال، در هیچ آیه و روایتی نیامده است که شحص یا حکومتی مردم را به نماز وادار نماید، بلکه وادار کردن به نماز با لزوم قصد قربت در نماز ناسازگار است، زیرا طبق آیاتی از قرآن که نقل شده ریا در نماز مورد مذمت است و نماز را بی اعتبار می‌کند و کسی که به نماز وادار شدد باشد و یا با اجبار او را به نماز جماعت و مسجد بکشانند نمی‌تواند آن را برای خدا بخواند و ناچار قصد او ریا و خودنمایی و برای راضی کردن دیگران است و چنین نمازی ارزش و اعتباری ندارد و نماز گزار باید آن را اعاده یا قضا کند.

در سیره پیامبر صلی الله علیه وآله و علی علیه السلام نیز نقل نشده است که مردم را به نماز در مسجد وادار نمایند و وجوب نماز و استحباب مؤکَّد آن در مسجد و به صورت جماعت معنایش الزام و اجبار نیست، چنانکه وجوب امر به معروف برای اقامه نماز در مسجد در جای خود درست و پسندیده است، ولی معنای آن اجبار کردن نیست.

استحباب نماز در مسجد و با جماعت

چنانکه نماز در اصل آوردن آن به صورت جماعت و در مسجد بوده و خواندن آن به صورت فرادا و در بیرون مسجد رخصت و استثنا است،.

در روایتی از علی علیه السلام آمده است: «لَا صَلَاةَ لِجَارِ الْمَسْجِدِ إِلَّا فِي الْمَسْجِدِ إِلَّا أَنْ يَكُونَ لَهُ عُذْرٌ أَوْ بِهِ عِلَّةٌ فَقِيلَ لَهُ وَ مَنْ جَارُ الْمَسْجِدِ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ مَنْ سَمِعَ النِّدَاءَ.» (دعائم الاسلام ۱: ۱۴۸)..(دعائم الاسلام۱: ۱۴۸)..

«برای همسایه مسجد نماز میست جز در مسجد، مگر اینکه عذر و علتی داشته باشد».

از امام پرسیدند: ای امیر المژمنین، همسایه مسجد کیست؟

فرمود: «کسی که صدای اذان را بشنود».

از اینرو شایسته است مردم مسلمان نماز را به صورت جماعت در مسجد بخوانند.   

نامطلوب بودن نماز و مسجد اجباری

در خبرها آمده است که یکی از روحانیون گفته است «نماز باید اجباری باشد. چرا مدرسه رفتن باید اجباری باشد اما نماز خواندن نه؟!».

امیداورم این خبر درست نباشد، در هر حال از این خبر به یاد داستانی افتادم:

زمان جنگ رفته بودم پادگان الله اکبر اسلام اباد غرب برای تبلیغ.

صبحها فرمانده پادگان سربازان را برای نماز میآورد.

من هم از اینکه سربازان نماز صبح را حضور پیدا می‌کنند خوشحال بودم ولی غافل.

یک روز داشتم در داخل پادگان قدم می‌زدم که یکی از سربازان خود را به من رساند و پس از معرفی خود با زبان مازنی گفت:

آقا، جناب فرمانده هنگام صبح به سربازها مهلت وضو گرفتن نمی‌دهد، چه رسد به غسل جنابت برای آنانکه نیاز دارند، بلکه با بانگ بیدار باش نظامی (یک دو سه) سربازان را به صف کشیده و برای نماز به نمازخانه می‌آورد.

من از آن سرباز تشکر کردم و همانروز  داستان را به مسئول عقیدتی گفتم و گفتم من از این پس برای نماز جماعت صبح نمی‌روم.

نماز جماعت صبح را در پادگان تعطیل کردم، زیرا آن نماز جماعت اجباری بی وضو و غسل از هیچ ارزشی برخوردار نبود.

و اما قیاس نماز جماعت به درس خواندن مع الفارق است، زیرا در درس خواندن قصد قربت اعتبار ندارد، بلکه هدف یادگیری است، گرچه قصد قربت به آن ارزش می‌دهد، ولی از نمونه صحیح و باطل نیست تا با قصد قربت صحیح و با عدم آن باطل گردد.

عملکرد گروه تروریستی طالبان نیز بر خلاف سیره‌ی پیامبر صلی الله علیه واله بوده و نباید الگوی ما شیعیان باشد.

راهکار کشاندن مردم به مسجد

الغرض راهکار کشاندن مردم به نماز در مسجد و با جماعت، پیروی از روش طالبان افغانستان و مجبور کردن مردم برای رفتن به مسجد و خواندن نماز با جماعت احباری نیست، گرچه اساس این طرح از پیش شکست خورده است.

راهکار کشاندن مردم به مسجد این است که مسئولان نظام و علما در روش و اعمال و گفتار خود تجدید نظر جدی نموده و خود را اصلاح نمایند، مسئولان پاسخگوی عملکرد خود و علما و روحانیون پاسخگوی شبهات دینی و فرهنگی مردم باشند و همه با رعایت اخلاق پسندیده که سیره قطعی پیامبر صلی الله علیه واله و عامل گرایش و ایمان مردم زمان او به او بوده است مردم را به دین و مذهب فرا بخوانیم و در آن صورت با پای خود و با میل و رغبت به مسجد و نماز جماعت حضور پیدا می‌کنند.

(منتشر شده در روزنامه بشیر مازندران یکشنبه ۲۱ / ۱۰ . ۱۴۰۰)